Fjármagnstekjur bera mun minni skattbyrði en launatekjur, andstætt markmiðum framsækinna skattkerfa, sem byggja á því að skattbyrði aukist með auknum tekjum. Inn í íslenska kerfið er innbyggður hvati fyrir þá sem stunda atvinnurekstur að telja laun fram sem fjármagnstekjur. Í nýrri skýrslu ASÍ kemur fram, að skattasniðganga í formi slíks tekjutilflutnings viðgangist á Íslandi. ASÍ telur að hægt væri að auka árlegar skatttekjur um 3-8 milljarðameð því að taka á þessu. Jafnframt kemur fram, að hægt væri að auka tekjur ríkissjóðs um meira en 20 milljarða á ári með skynsamlega útfærðum stóreignaskatti. Þessu til viðbótar er bent á að auðlindarenta fiskveiða sé á bilinu 30 – 70 milljarðar á ári, en á síðasta ári voru veiðigjöld 4,9 milljarðar.
Það er því ljóst, að ríkið hefur mikil tækifæri til tekjuöflunar, án þess að byrðum af efnahagslegum áhrifum Covid-19 verði velt á almennt launafólk. Um leið væri tekjujöfnunarhlutverk skattkerfisins eflt, en markvisst og meðvitað hefur verið dregið úr því á undanförnum árum og áratugum.
Hér má nálgast skýrsluna, en helstu niðurstöður eru hér að neðan:
- Íslendingar tóku skref í átt að upptöku tvíþætts skattkerfis þegar samræmdri skattlagningu fjármagnstekna var komið á 1997.
- Á Íslandi bera fjármagnstekjur mun lægri skattbyrði en launatekjur. Skattbyrði þeirra allra tekjuhæstu lækkar eftir því sem tekjur aukast. Þetta er andstætt markmiði framsækinna skattkerfa, sem byggir á því að skattbyrði hækkar eftir því sem tekjur aukast.
- Þegar skattur á fjármagnstekjur er lægri en skattur á laun skapast hvatar fyrir þá í eigin atvinnurekstri til að telja laun fram sem fjármagnstekjur, svokallaður tekjutilflutningur (e. income shifting). Komi skattkerfið ekki í veg fyrir tekjutilflutning er brotið í bága við hlutleysissjónarmið. Hlutleysi skattkerfis dregur úr því að ákvarðanir séu teknar út frá sjónarmiði skattahagræðis.
- Tekjutilflutningur felst í því að launatekjur eru ranglega skráðar sem fjármagnstekjur. Skýrar vísbendingar eru um að skattasniðganga í formi tekjutilflutnings viðgangist hér á landi. Það á aðallega við um atvinnurekendur með háar tekjur.
- Ólíkt Norðurlöndunum hafa Íslendingar ekki brugðist við framangreindum veikleikum. ASÍ metur að reglur sem takmarka tekjutilflutning myndu auka árlegar skatttekjur um á bilinu 3-8 milljarða króna og styrkja tekjuöflun sveitarfélaga.
- Auðlegðarskatturinn tryggði að skattbyrði fari stigvaxandi með hækkandi tekjum. Afnám skattsins dró úr tekjujöfnunarhlutverki skattkerfisins. Innleiðing á skynsamlega útfærðum stóreignaskatti á verulegar eignir myndi auka tekjur ríkissjóðs um meira en 20 milljarða á ári og jafnframt tryggja að skattbyrði fari stigvaxandi með hækkandi tekjum.
- Móta þarf skýran ramma um auðlindagjöld. Gjaldheimta þarf að ná yfir nýtingu ólíkra auðlinda, t.d. fiskveiði, fiskeldi, framleiðslu raforku og nýtingu sem felst í þjónustu við ferðamenn. Færa þarf gjaldheimtu auðlindagjalda undir eitt ráðuneyti.
- Veiðigjöld voru 4,9 milljarðar á síðasta ári en mat á auðlindarentu fiskveiða fyrir árin 2008-2019 er á bilinu 30-70 milljarðar á ári.
- Ráðast þarf í markvissar aðgerðir gegn skattsvikum og undanskotum sem áætlað er að kosti samfélagið tugi milljarða ár hvert.